Zgodnie z definicją Narodowego Zjednoczonego Komitetu do spraw Trudności w Uczeniu się termin trudności w nauce obejmuje zróżnicowaną grupę zaburzeń, których objawami są znaczne problemy z opanowaniem i stosowaniem umiejętności w zakresie mowy, słuchu, rozumienia, czytania i zdolności matematycznych. Najpowszechniej występują u dzieci w przedziale wiekowym od około 3 do 10-12 lat.
Biorąc pod uwagę zakres pojęcia trudności w uczeniu się, można wyróżnić podział tego terminu na:
- niespecyficzne trudności w uczeniu się;
- specyficzne trudności w uczeniu się.
Jeśli chodzi o pierwsze z nich, stanowią je wszelkiego rodzaju problemy z nauką, u podstaw których leżą różne czynniki, w tym m.in.:
- upośledzenie umysłowe;
- schorzenia neurologiczne;
- uszkodzenia mózgu;
- uszkodzenia narządów zmysłu i ruchu;
- zaburzenia emocjonalne.
W niniejszym artykule przyjrzymy się bliżej tzw. specyficznym trudnościom w uczeniu się.
Czym są specyficzne trudności w uczeniu się?
Specyficzne trudności w uczeniu się dotyczą dzieci, które doświadczają niepowodzeń w nauce, tj. nie są w stanie w przewidzianym na to czasie nauczyć się czytać, pisać lub liczyć. Dzieje się tak, choć cechuje je prawidłowy poziom inteligencji, rozwoju umysłowego, a także mimo ich dojrzałości w ogólnym rozwoju. Sytuacji tej nie zmieniają ani zapewnione im dobre warunki dydaktyczne do zdobywania wiedzy i nowych umiejętności, ani odpowiednie czynniki środowiskowe.
Trudności w uczeniu się pojawiają się już na początku nauki i stanowią następstwo zaburzeń funkcji percepcyjno–motorycznych (czyli językowych, spostrzegania, uwagi, pamięci i motoryki), a także ich integracji.
Profesor Marta Bogdanowicz, autorka książki Specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu u dzieci – nowa definicja i miejsce w klasyfikacji międzynarodowej, definiuje specyficzne trudności w uczeniu się jako zaburzenie jednego lub większej liczby podstawowych procesów psychicznych, które dotyczą rozumienia mowy ustnej lub pisanej. Mogą one być powiązane z zaburzeniami funkcji myślenia, mówienia, słuchu, czytania, a także techniki pisania, poprawnej pisowni lub liczenia. Co ważne, termin specyficznych trudności w uczeniu się nie dotyczy dzieci, u których problemy z nauką wynikają bezpośrednio z uszkodzenia wzroku, słuchu lub narządu ruchu. Warto też zaznaczyć, że trudności te nie powstają na skutek upośledzenia umysłowego czy np. zaniedbania środowiskowego.
Specyficzne trudności w uczeniu się dotyczą w szczególności takich umiejętności jak czytanie, pisanie i zdolności matematyczne. Mogą one wpływać na naukę różnych przedmiotów szkolnych, takich jak np. języki obce, biologia, geografia, historia czy chemia.
W przypadku czytania i pisania trudności w nauce może cechować:
- wolne tempo czytania;
- problemy zarówno ze zrozumieniem, jak i zapamiętaniem czytanego tekstu;
- niechęć do czytania obszernych tekstów;
- robienie błędów ortograficznych i to mimo znajomości zasad pisowni;
- błędy gramatyczne;
- trudności z organizacją tekstu;
- niewyraźne pismo.
Z kolei problemy w zakresie matematyki mogą przejawiać się przez trudności:
- z przepisywaniem cyfr;
- z dodawaniem w pamięci;
- z organizacja przestrzenną zapisu działań matematycznych;
- z odczytywaniem treści w zadaniach tekstowych;
- z zapisem znaków nierówności.
Co zaliczamy do specyficznych trudności w uczeniu się?
W zależności od tego, jakich umiejętności dotyczą, możemy wyróżnić następujące specyficzne trudności w uczeniu się:
Dysleksją nazywane są specyficzne trudności w uczeniu się czytania. Dziecko czyta wolno, popełniając przy tym liczne błędy i nie rozumiejąc tekstu. Z zaburzeniem tym nierzadko współwystępują trudności z nauką poprawnego pisania.
Dysgrafia to zaburzenie umiejętności pisania, tj. trudności w opanowaniu dobrego poziomu graficznego pisma: charakter pisma dziecka odznacza się małą starannością, jest ono nieestetyczne i niewyraźne.
Dyskalkulią określamy zaburzenie predyspozycji, które są dziecku niezbędne do nauki i rozumienia matematyki: ma ono trudności w uczeniu się tego przedmiotu, choć jego inteligencja jest w normie, nie ma żadnych zaburzeń emocjonalnych, zapewniono mu odpowiednie warunki do nauki, nie brakuje mu też motywacji.
Dysortografia to natomiast specyficzne trudności w nauce poprawnego pisania. Dziecko zna reguły i zasady pisowni, odznacza się też odpowiednim poziomem motywacji do poprawnego pisania, a mimo to popełnia błędy ortograficzne. Zaburzeniu często towarzyszą trudności w czytaniu.
Trudności w uczeniu się – możliwe przyczyny
Przyczynę specyficznych trudności w uczeniu się stanowi dysharmonia w rozwoju psychoruchowym, przede wszystkim opóźnienie rozwoju określonych funkcji, tj. poznawczych (słuchowo-językowych i wzrokowo-przestrzennych) i ruchowych, a także ich integracji, tj. współdziałania funkcji percepcyjnych z ruchowymi.
Jeśli chodzi o dysleksję, jej przyczyny nadal są przedmiotem badań naukowych. Przyjmuje się, że są one wielorakie, podając kilka rodzajów czynników, które mogą leżeć u źródeł tego zaburzenia. Są to:
- dziedziczność;
- niewielkie uszkodzenia w centralnym układzie nerwowym (z etapu ciąży, nieprawidłowo przebiegającego porodu czy z okresu wczesnego dzieciństwa);
- opóźnienia dojrzewania centralnego układu nerwowego, włącznie z funkcjami leżącymi u podstaw nauki czytania i pisania;
- zaburzenia hormonalne.
Dysgrafia może występować na skutek nieprawidłowej interpretacji informacji, które osoba widzi lub słyszy, a także zaburzeń językowych lub w przetwarzaniu informacji czy np. w złej koordynacji. Zasadniczo można powiedzieć, że (podobnie jak i w innych tego typu zaburzeniach) nie istnieje jedna przyczyna dysgrafii. Wyjaśniając je, podaje się najczęściej aspekt:
- neurologiczny, tj. wynikający nie z choroby, ale z deficytu neuronów – stanowi on dla dziecka utrudnienie w czytelnym pisaniu, jak i w porządkowaniu informacji;
- psychomotoryczny, który może wynikać ze zmiany utrudniającej koordynację ruchów dłoni i ramienia; przyczynia się to do trudności z pisaniem, trzymaniem długopisu;
- wzrokowo-percepcyjny, czyli wiążący się z problemami z rozpoznaniem tego, co się widzi;
- wzrokowo-motoryczny, tj. związany ze zdolnością koordynacji ruchów oczu i ciała.
Dyskalkulia stanowi strukturalne zaburzenie zdolności matematycznych, u którego podstaw leżą z kolei zaburzenia genetyczne i wrodzone określonych obszarów mózgu. Chodzi o te jego części, które pod względem anatomiczno-fizjologicznym leżą u podstaw rozwoju umiejętności matematycznych stosownie do wieku. Nie są przy tym zaburzone funkcje umysłowe w rozumieniu ogólnym. Co do zdolności z zakresu matematyki, to oznaczają one predyspozycje niezbędne do tego, by rozumieć zagadnienia, twierdzenia i metody matematyczne, a także by uczyć się ich, pamiętać je i potrafić powiązać z innymi metodami, problemami itp.
Natomiast co do dysortografii, za główną jej przyczynę podaje się niedobory:
- percepcji;
- pamięci wzrokowej i słuchowej;
- orientacji czasoprzestrzennej.
Wszystkie one mają wpływ zarówno na właściwą orientację liter, jak i zdolność rozróżniania w trakcie pisania podobnych grafemów (jednostek pisma, np. liter lub znaków interpunkcyjnych). Stan ten może wynikać z mikrouszkodzeń ośrodkowego układu nerwowego, do których doszło jeszcze w okresie płodowym na skutek chorób w trakcie ciąży, komplikacji okołoporodowych czy zaniedbań ze strony matki (takich jak np. picie alkoholu podczas ciąży).
Jak pomóc dziecku ze specyficznymi trudnościami w nauce?
Dziecku ze zdiagnozowanymi w poradni psychologiczno–pedagogicznej specyficznymi trudnościami w nauce najskuteczniej pomożemy poprzez objęcie je terapią. Polega ona na:
- usprawnianiu zaburzonych funkcji (tj. wzrokowych, słuchowych, mowy i ruchowych);
- ich integracji;
- równoczesnym rozwijaniu funkcji działających bez zakłóceń.
Co ważne, im wcześniej zostanie podjęta terapia, tym lepsze efekty przyniesie i będzie skuteczniejsza. Liczy się również to, w jakim stopniu zaangażuje się w nią dziecko, jaką wykaże się motywacją do pracy, a także ile czasu poświęci na udział w zajęciach.
Dla osiągnięcia dobrych rezultatów terapii konieczne jest podjęcie w jej ramach działań po pierwsze długofalowych, a po drugie dopasowanych do:
- indywidualnych, psychofizycznych możliwości dziecka;
- rodzaju dysfunkcji, jaka u niego występuje;
- stopnia trudności, jaki przejawia.
Kluczowe znaczenie dla postępów w pracy terapeutycznej ma też współudział w niej rodziców dziecka oraz nauczyciela w szkole.
To, co warte podkreślenia, to również fakt, że sam udział dziecka w terapii nie wystarczy – musi ono dodatkowo pracować samokształceniowo w domu. Powinno się to odbywać pod kierunkiem rodziców, którzy są w stałym kontakcie z terapeutą i przestrzegają jego wskazówek.
Podsumowanie
Należy pamiętać, że specyficzne trudności w uczeniu się nie stanowią choroby ani niepełnosprawności. Są zaburzeniami w nauce, nad którymi można i trzeba pracować, stosując określone metody pedagogiczne i działania terapeutyczne. Im wcześniej się je podejmie, tym będą skuteczniejsze.
Źródła:
- https://biomed.org.pl/baza-wiedzy/trudnosci-w-uczeniu-sie/jakie-sa-trudnosci-w-uczeniu-sie/
- http://zs2elblag.pl/wp-content/uploads/2016/02/dysleksja.pdf
- http://poradnialipno.pl/archiwum/Specyficzne%20trudnosci.pdf
- https://poradnia.lukow.pl/specyficzne-trudnosci-w-uczeniu-sie/
