Media społecznościowe stały się integralną częścią życia współczesnych społeczeństw. Platformy, takie jak Facebook, Instagram, TikTok czy Twitter, pozwalają nam na stałą komunikację, dzielenie się chwilami, a także zdobywanie informacji.
Praktycznie każde nowoczesne urządzenie – od telefonów, przez tablety i komputery, po aparaty fotograficzne, a nawet… lodówki – wyposażone jest dziś w funkcje umożliwiające korzystanie z platform społecznościowych. Media społecznościowe to internetowe platformy, które umożliwiają użytkownikom nawiązywanie i utrzymywanie kontaktów z innymi osobami [1].
Patrząc na samą definicję, można odnieść wrażenie, że korzystanie z takich portali sprzyja budowaniu większej liczby znajomości i wzmacnianiu więzi społecznych. Jednak coraz więcej badań sugeruje, że wpływ tych mediów na zdrowie psychiczne może być zarówno pozytywny, jak i negatywny. Zrozumienie, jak korzystanie z mediów społecznościowych może wpływać na nasze mentalne samopoczucie, staje się zatem niezwykle ważne.
Pozytywne aspekty mediów społecznościowych
Media społecznościowe rzeczywiście mogą przynosić wiele pozytywnych efektów. Oferują one dostęp do treści, które mogą poprawiać nastrój i budzić optymizm. Platformy te mogą wspierać zdrowie psychiczne poprzez umożliwienie interakcji społecznych, nawiązywania i utrzymywania kontaktów z innymi ludźmi. Użytkownicy mogą również wykorzystywać te przestrzenie do wyrażania emocji, odzwierciedlania swojej tożsamości oraz dzielenia się tym, co dla nich ważne, co może być korzystne dla ich samopoczucia [2].
Dodatkowo mogą wspierać poczucie przynależności i budować wspólnoty. Dzięki nim możemy nawiązywać i utrzymywać relacje, nawet na odległość, co jest szczególnie istotne w czasach izolacji, takich jak pandemia COVID-19. Wiele osób korzysta z platform internetowych, aby znaleźć wsparcie emocjonalne, szczególnie jeśli w realnym życiu brakuje im takiej sieci wsparcia. Grupy tematyczne czy społeczności wsparcia dla osób zmagających się z chorobami psychicznymi, uzależnieniami czy trudnymi sytuacjami życiowymi mogą oferować nieocenioną pomoc i zrozumienie. Na platformach społecznościowych najszybciej można znaleźć ludzi „podobnych sobie”, którzy są otwarci do dzielenia się ową pomocą.
Ponadto media społecznościowe mogą inspirować do samorozwoju i działania. Przykładem są konta edukacyjne czy motywacyjne, które zachęcają do podejmowania aktywności fizycznej, dbania o zdrowie psychiczne czy realizacji swoich pasji. Różnorodność treści umożliwia poszerzanie horyzontów i poznawanie nowych perspektyw.
Negatywny wpływ mediów społecznościowych
Mimo potencjalnych korzyści media społecznościowe mogą negatywnie wpływać na samopoczucie, szczególnie u osób zmagających się z depresją czy lękiem. Platformy te mogą narażać użytkowników na negatywne interakcje, takie jak cyberprzemoc, co z kolei może obniżać nastrój i pogarszać zdrowie psychiczne. Badania pokazują, że negatywna jakość interakcji często prowadzi do spadku samooceny i zadowolenia z życia. Co więcej, nawet bierna obserwacja treści na portalach społecznościowych, w tym języka używanego w postach, może wpływać na emocje użytkownika, wzmacniając negatywne uczucia [3].
Jednym z największych problemów jest zjawisko porównywania się z innymi. Użytkownicy często publikują wyidealizowane wersje swojego życia, co może prowadzić do poczucia niższej wartości, zazdrości, a nawet depresji. Ludzie są przekonani, że życie ich znajomych wygląda tak idealnie, co skutkuje myślami typu: „moje życie jest nudne, nic się nie dzieje ciekawego”. Wyjątkowo narażeni na ten problem są młodzi ludzie, którzy dopiero kształtują swoją tożsamość i poczucie własnej wartości.
Innym problemem jest nadmiar informacji oraz nieustanna potrzeba bycia „na bieżąco”. Stąd ciągła potrzeba sięgania po telefon czy przypadkiem czegoś się nie ominęło. Tzw. FOMO (Fear of Missing Out), czyli lęk przed przegapieniem ważnych wydarzeń, może prowadzić do zwiększonego stresu, napięcia i niepokoju. Nieustanna konsumpcja treści, zwłaszcza negatywnych, jak wiadomości o katastrofach, przestępstwach czy konfliktach, może powodować pogorszenie nastroju oraz przyczynić się do rozwinięcia się chronicznego lęku [4]. A takich treści jest niestety niemało. Czym się karmimy, tym żyjemy. A czy to wpłynie na psychikę i codzienne myśli? Zdecydowanie!
Ponadto wiele osób doświadcza wspomnianej cyberprzemocy i negatywnych interakcji w mediach społecznościowych. Hejt, krytyka czy nieprzychylne komentarze mogą prowadzić do obniżenia poczucia własnej wartości i pogłębiania stanów depresyjnych, a zdarza się, że w skrajnych przypadkach kończy się to samobójstwem, szczególnie wśród młodych, którzy tak bardzo pragną aprobaty… Anonimowość w sieci sprawia, że niektórzy użytkownicy czują się bezkarni, co sprzyja rozwijaniu toksycznych zachowań w środowisku online.
Jak media społecznościowe wpływają na zdrowie psychiczne
Ciekawym odkryciem w badaniach nad wpływem mediów społecznościowych na zdrowie psychiczne jest rozróżnienie między dwoma typami korzystania z tych platform: aktywnym i pasywnym. Aktywne korzystanie obejmuje takie działania, jak aktualizowanie statusów, zmianę zdjęć profilowych oraz interakcje z postami znajomych, co może wiązać się z większym zaangażowaniem w relacje społeczne.
Z kolei pasywne używanie portali, czyli bierne przeglądanie postów i profili innych, często wiąże się z wyższym poziomem lęku społecznego oraz nasileniem objawów depresji, zwłaszcza jeśli motywowane jest zazdrością. Badania wskazują, że osoby, które częściej angażują się w tego typu bierne aktywności, mogą doświadczać większego stresu i obniżenia samooceny, co negatywnie wpływa na ich zdrowie psychiczne [5].
A jak to wygląda pod kątem biologicznym? Korzystanie z mediów społecznościowych prowadzi do uwalniania dopaminy, neuroprzekaźnika zaangażowanego w układ nagrody w mózgu, który odpowiada za odczuwanie przyjemności. Dopamina jest naturalnie wydzielana podczas takich aktywności, jak jedzenie, ćwiczenia czy interakcje społeczne. Na portalach społecznościowych bodźce w postaci polubień, komentarzy i powiadomień stymulują jej uwalnianie, co tworzy uczucie satysfakcji, tym bardziej, jeśli cieszymy się dużą sympatią „znajomych”. Jednak ciągła stymulacja tym neuroprzekaźnikiem może prowadzić do uzależnienia od tych reakcji – „jeśli dostanę mało lajków, to coś jest nie tak”. W dłuższym okresie takie zachowania mogą negatywnie wpływać na zdrowie psychiczne, prowadząc do obniżenia nastroju i problemów emocjonalnych [6].
Ważnym aspektem jest także czas spędzany na platformach społecznościowych. Nadmierne korzystanie z mediów społecznościowych może również prowadzić do zaburzeń snu, które mają bezpośredni wpływ na nasze zdrowie fizyczne i psychiczne.
Jak minimalizować negatywne skutki mediów społecznościowych?
Kluczowe jest wypracowanie zdrowych nawyków, które pozwolą nam cieszyć się korzyściami z mediów społecznościowych – bo bez wątpienia jest to możliwe – a jednocześnie uchronią nas przed ich negatywnymi konsekwencjami. Aby korzystanie z mediów społecznościowych miało bardziej pozytywny wpływ na nasze zdrowie psychiczne, warto wprowadzić kilka strategii. Wdrażając je, można zminimalizować negatywne skutki korzystania z mediów społecznościowych i czerpać z nich więcej korzyści psychicznych oraz społecznych. Na co warto zwrócić uwagę? Otóż:
- Ograniczenie czasu spędzanego online – kontrolowanie ilości czasu spędzanego na platformach może pomóc w zmniejszeniu negatywnego wpływu na naszą psychikę.
- Świadome korzystanie z treści – warto selekcjonować konta i profile, które obserwujemy. Dobrze jest unikać tych, które wywołują negatywne emocje, a śledzić te, które nas inspirują lub edukują.
- Praktyka uważności – mindfulness – czyli skupienie się na chwili obecnej, które może pomóc w ograniczeniu porównywania się z innymi i zmniejszyć stres związany z FOMO.
- Przerwy cyfrowe – regularne przerwy od mediów społecznościowych, np. dzień offline, mogą przywrócić równowagę i dać przestrzeń na relaks oraz rozwój relacji w świecie rzeczywistym.
- Budowanie zdrowych relacji online – nawiązywanie wartościowych interakcji, angażowanie się w dyskusje i wsparcie dla innych może przynosić pozytywne efekty, zarówno w kontekście zdrowia psychicznego, jak i samorozwoju.
- Unikanie porównań społecznych – świadomość, że treści w mediach społecznościowych są często filtrowane i wyidealizowane, pomaga nie porównywać swojego życia z życiem innych. Ważne jest, aby skupić się na własnych osiągnięciach i wartościach.
Wszystko ma swoje plusy i minusy, ponieważ świat nie jest czarno-biały. Jak mówi przysłowie, nożem można zabić człowieka, jak i posmarować kromkę chleba. Podobnie z mediami społecznościowymi, które mogą okazać się bardzo pomocne w wielu obszarach, ale też wyrządzić wiele szkód.
Myślę, że wszyscy zgodzimy się z tym, iż dzisiejsze technologie mają ogromny potencjał, ale warto pamiętać, że ich wpływ na nasze zdrowie psychiczne zależy w dużej mierze od tego, jak z nich korzystamy. Tak jak wyżej – z jednej strony mogą być źródłem wsparcia, inspiracji i edukacji, z drugiej mogą prowadzić do porównywania się z innymi, niskiej samooceny czy poczucia lęku.
Kluczem do zdrowego korzystania z mediów społecznościowych jest znalezienie równowagi, dbanie o własne granice oraz świadome zarządzanie czasem i treściami, które konsumujemy. A to, jaką ścieżką pójdziemy i do czego wykorzystamy media zależy już od nas.
Natalia Tatarczuch
Socjolog&Coach
Przypisy
1. N. Ellison, D. Boyd, Sociality Through Social Network Sites, Oxford Handbooks Online, 2013: 151–172.
2. D. Boyd, N. Ellison, Social Network Sites: Definition, History, and Scholarship, „Journal of Computer-Mediated Communication”, 2007; 13(1): 210–230.
3. Ł. Cichocki, M. Karbownik, Nowe technologie a zdrowie psychiczne — szanse i trudności, „Psychiatria”, tom 17, nr 1, Kraków, 2020, s. 45.
4. A. K. Przybylski, K. Murayama, C. R. DeHaan, V. Gladwell, Motivational, emotional, and behavioural correlates of fear of missing out, „Computers in Human Behavior”, Volume 29, 2013, s. 3.
5. Ł. Cichocki, M. Karbownik, op. cit., s. 45.6. R. Burhan, J. Moradzadeh, Neurotransmitter Dopamine (DA) and its Role in the Development of Social Media Addiction, „Journal of Neurology & Neurophysiology”, 2020, 11(7), 01–02.
