Bez wątpienia zgodzimy się, że życie w XXI w. bez technologii byłoby bardzo trudne, a w wielu przypadkach wręcz niemożliwe. Technologia stała się nieodłącznym elementem naszego życia. Komputery, smartfony, tablety i inne urządzenia elektroniczne są narzędziami, bez których wielu z nas nie wyobraża sobie codzienności. Chociaż te przynoszą wiele korzyści, nadmierne ich używanie może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych, społecznych i psychologicznych.
A kiedy stracę połączenie…
FOMO (ang. Fear of Missing Out) to mówiąc wprost – lęk przed utratą połączenia/odłączeniem. Nazwa została zaproponowana przez badacza i stratega marketingowego Dana Hermana w latach 90-tych. Początkowo nie był on związany z Internetem, jednak intensywny rozwój mediów społecznościowych nadał mu nowy wymiar. Obecnie FOMO jest coraz częściej opisywane jako problem, który może poważnie utrudnić życie osobom nim dotkniętym.
Osoby z jego wysokim poziomem obawiają się, że inni ludzie, w tym ich znajomi, mają bardziej satysfakcjonujące doświadczenia życiowe (na podstawie prezentowania zdjęć i filmów w mediach społecznościowych). Czują niepokój, kiedy ich znajomi bawią się bez nich, kiedy nie wiedzą, jakie mają plany, lub gdy mogą przegapić zaplanowane lub spontaniczne spotkanie. Mają potrzebę ciągłego sprawdzania, co robią ich znajomi, chcąc być na bieżąco z ich życiem. Czują przymus relacjonowania swojego życia – zwłaszcza pozytywnych wydarzeń – w Internecie. Potrzebują mieć telefon zawsze w zasięgu ręki, aby nic nie umknęło ich uwadze [1].
Badania nad FOMO
Osoby z wysokim poziomem FOMO znacznie częściej martwią się i niepokoją o to, co dzieje się w życiu ich znajomych, w porównaniu do przeciętnych użytkowników Internetu. Aż 80% osób z wysokim FOMO odczuwa zaniepokojenie, gdy dowiadują się, że ich znajomi bawią się bez nich, w porównaniu do tylko 22% przeciętnych internautów. Podobnie, 76% osób z wysokim wskaźnikiem lęku martwi się, gdy przeoczą spotkanie planowane przez znajomych, podczas gdy ten niepokój dotyczy jedynie 24% przeciętnych internautów. Co więcej, 55% osób z FOMO odczuwa niepokój, gdy nie wiedzą, jakie plany mają ich znajomi, w porównaniu do zaledwie 14% przeciętnych internautów [2].
Te statystyki pokazują, jak silnie FOMO wpływa na emocje i życie codzienne osób nim dotkniętych, wprowadzając je w stan ciągłego stresu i niepokoju o to, co mogliby przegapić.
Wewnętrzny przymus
Nadużywanie Internetu, problemowe użytkowanie sieci, uzależnienie od Internetu, telefonu czy gier, a także siecioholizm, e-uzależnienia itp. to różne określenia na coraz powszechniejszy problem, który dotyka nie tylko nastolatków. Problemy związane z nałogowym korzystaniem z technologii są różnorodne i obejmują m.in. hazard online, zakupoholizm czy, co gorsza, uzależnienie od internetowej pornografii.
Wszystkie wspomniane nałogowe czynności mają wspólne cechy: osoby uzależnione odczuwają silny przymus wykonywania pewnych działań (to na tym etapie powinna pojawić się lampka, że coś jest nie tak), jak na przykład grania w gry komputerowe. Nawet jeśli te działania szkodzą – powodując wyczerpanie, zaniedbywanie innych obszarów życia czy narażając na duże wydatki – są one uporczywie powtarzane. Próby kontrolowania lub rezygnacji z tych czynności zazwyczaj kończą się niepowodzeniem, a ich przerwanie wywołuje nieprzyjemne stany psychiczne i fizyczne dolegliwości (psychosomatyka). Z kolei powrót do tych działań w naturalny sposób przynosi znaczną ulgę.
Konsekwencje nadużywania technologii
1. Skutki zdrowotne
a) Problemy ze wzrokiem
Długotrwałe patrzenie na ekrany może prowadzić do cyfrowego zmęczenia oczu. Objawia się ono suchością oczu, podwójnym widzeniem, bólem głowy oraz ogólnym dyskomfortem. Długotrwała ekspozycja na niebieskie światło emitowane przez ekrany może również zakłócać rytm dobowy i utrudniać zasypianie.
b) Problemy z postawą i ból pleców
Niewłaściwe siedzenie przed komputerem czy ze smartfonem prowadzi także do problemów z kręgosłupem, takich jak bóle pleców, szyi czy nadgarstków. Długotrwałe korzystanie z technologii często wiąże się z brakiem ruchu, co jest pierwszym krokiem do otyłości i innych problemów zdrowotnych.
c) Bezsenność
Niebieskie światło emitowane przez smartfony hamuje produkcję melatoniny, hormonu regulującego cykl dnia i nocy, jest jednym z negatywnych efektów nadmiernego korzystania z urządzeń elektronicznych. Brak snu może prowadzić do zmęczenia, pogorszenia koncentracji, trudności w kontrolowaniu impulsów oraz zwiększonej podatności na infekcje. Ponadto brak odpowiedniego snu uniemożliwia regenerację organizmu, co powoduje wyższy poziom stresu i niepokoju u osób uzależnionych od smartfonów.
d) Zakażenia infekcyjne i bakteryjne
Według badań przeprowadzonych przez naukowców z Uniwersytetu Oregonu ekran smartfona jest siedliskiem wielu bakterii i wirusów, które codziennie towarzyszą człowiekowi. Dr James F. Meadow i jego zespół stwierdzili, że na powierzchni telefonu znajduje się średnio aż 82% bakterii, które są obecne u jego właściciela. Taki stan rzeczy czyni telefony potencjalnym źródłem infekcji, które mogą być przenoszone na duże odległości [3].
2. Skutki psychologiczne
a) Uzależnienie od technologii
Nadmierne korzystanie z technologii może prowadzić do uzależnienia, które objawia się niemożnością oderwania się od urządzeń, zaniedbywaniem obowiązków oraz problemami w relacjach interpersonalnych. Uzależnienie od Internetu czy gier komputerowych staje się coraz bardziej powszechne, zwłaszcza wśród młodzieży.
b) Zaburzenia nastroju
Media społecznościowe mogą prowadzić do depresji, lęków i niskiej samooceny. Porównywanie się z innymi użytkownikami oraz ciągłe dążenie do akceptacji i popularności w sieci negatywnie wpływa na zdrowie psychiczne. Ludzie chcą być jeszcze lepsi, aby dorównać swoim idolom.
3. Skutki społeczne
a) Izolacja społeczna
Choć technologie umożliwiają komunikację na odległość, nadmierne korzystanie z nich może prowadzić do izolacji społecznej. Ludzie spędzający zbyt dużo czasu online często zaniedbują kontakty twarzą w twarz, co doprowadza do poczucia osamotnienia i braku wsparcia społecznego.
b) Zaburzenia relacji interpersonalnych
Technologie mogą wpływać na jakość relacji międzyludzkich. Przykładowo, obecność smartfona podczas rozmowy zmniejsza jej jakość i zadowolenie z interakcji. Ludzie odczuwają, że są ignorowani lub niedoceniani, gdy ich rozmówcy są rozproszeni przez swoje urządzenia.
4. Skutki edukacyjne i zawodowe
a) Spadek koncentracji
Korzystanie z technologii, zwłaszcza mediów społecznościowych i gier, zdecydowanie prowadzi do spadku koncentracji i trudności w skupieniu się na ważnych zadaniach już u najmłodszego pokolenia. Multitasking, czyli wykonywanie kilku czynności jednocześnie, często obniża efektywność pracy i nauki.
b) Zależność od technologii
Pułapką okazuje się także zbyt duże poleganie na technologiach, ponieważ obniża umiejętności samodzielnego rozwiązywania problemów. Ludzie mogą stać się mniej kreatywni i niezależni, co negatywnie wpływa na ich rozwój zawodowy i osobisty.
Chociaż technologia jest ogromnym ułatwieniem w wielu obszarach życia, niesie za sobą również i negatywne konsekwencje, które powyżej opisałam. Trzeba zwracać uwagę, jak się czujemy, kiedy w pobliżu nie ma telefonu czy komputera. Czy jest to lęk, czy może pełna zgoda na to, że w danym momencie Internet nie jest nam potrzebny. To bardzo ważne, dlatego że uzależnienie od Internetu, od telefonu prowadzi nierzadko do katastrofalnych skutków zdrowotnych, psychologicznych, społecznych oraz edukacyjnych.
Aby zminimalizować te negatywne efekty, warto wprowadzić zasady umiarkowanego korzystania z technologii, takie jak regularne przerwy, aktywność fizyczna, ograniczanie czasu spędzanego przed ekranem oraz dbanie o jakość relacji interpersonalnych. Świadome i zrównoważone korzystanie z technologii może przynieść wiele korzyści, jednocześnie minimalizując ryzyko negatywnych konsekwencji.
Natalia Tatarczuch
Socjolog&Coach
Przypisy
1. M. Witkowska, FOMO i nadużywanie nowych technologii. Poradnik dla rodziców, Akademia NASK, Warszawa 2019, str. 7.
2. A. Jupowicz-Ginalska i in., FOMO. Polacy a lęk przed odłączeniem – raport z badań, Warszawa 2018.
3. Ł. Porębski, Edukacja ustawiczna dorosłych, 3(122), 2023, s. 144.
