Jak nauczyć dziecko kultury osobistej – zasady dobrego wychowania

Jako rodzice chcemy, żeby nasze dzieci wyrosły na szczęśliwe, grzeczne i dobrze wychowane. Kilkulatek, który ustąpi starszej osobie miejsce siedzące, mówi „dzień dobry” i „do widzenia”, używa słów „dziękuję”, „proszę” czy „przepraszam”, to z pewnością powód do dumy dla mamy i taty. Jak twierdzą psycholodzy, naukę dobrych manier dobrze jest zacząć jak najwcześniej. Konsekwentne pokazywanie maluchowi, co jest dobre, a co złe, co wypada, a czego lepiej się wystrzegać, uczyni pożądane zachowania nawykiem dziecka. Będzie tak postępować i reagować odruchowo, bez potrzeby długiego zastanawiania się. 

Co do zasad dobrego wychowania, fundament stanowią pozytywne wzorce wyniesione z domu. Najprostszą drogą jest nauka manier w codziennych, zwyczajnych okolicznościach i sytuacjach. Pamiętajmy, że maluch uczy się poprzez obserwację i naśladowanie zachowania dorosłych, rodziców i bliskich mu osób. Pełnią oni dla niego rolę niekwestionowanych autorytetów, inspirują do tego, by iść ich śladami.

Dobre wychowanie to podstawa

Dobre maniery nie ograniczają się do używania zwrotów „dzień dobry”, „do widzenia”, „dziękuję”, „proszę” i „przepraszam”. Oznaczają zdecydowanie coś więcej, ponieważ chodzi o zdolność odnalezienia się w każdej sytuacji i to przy poszanowaniu uczuć innych osób oraz odnoszeniu się do nich z empatią i należnym im szacunkiem. Naszych dobrych manier dowodzi również to, że znane nam są obyczaje. Dodatkowo świadczą one dobitnie o wychowaniu, jakie odebraliśmy. 

Temat ten wydaje się szczególnie wart podjęcia we współczesnych czasach, kiedy obserwuje się raczej lekceważące podejście do zasad savoir vivre’u młodych pokoleń. Niestety duża część osób jest obecnie zdania, że są one nie tylko przestarzałe, ale i niepotrzebne. Tymczasem nie ma nic bardziej mylnego – dobre maniery zachowują aktualność i są pożądane zawsze, bez względu na czasy i okoliczności.

Im wcześniej rozpoczniemy naukę dobrych manier, tym szybciej uzyskamy pożądane efekty, tj. staną się one nieodłączną cząstką charakteru naszego dziecka. Nie będzie to dla niego narzucony odgórnie przymus postępowania, ale coś odruchowego i w pełni naturalnego.

Wpajanie maluchowi zasad kultury powinniśmy realizować konsekwentnie i stopniowo, krok po kroku poszerzając zakres zdobywanych przez niego umiejętności. Musimy mieć na uwadze, że jest to proces i to długotrwały, przewidziany na lata. Tym bardziej nie ma co odwlekać jego rozpoczęcia – malec nie przyswoi zasad savoir-vivre’u w przeddzień ważnej uroczystości. Duże znaczenie ma tutaj zatem określenie pewnego zbioru reguł, które następnie będą praktykowane i przestrzegane na co dzień.

Zarówno rodzice, jak i dziadkowie czy nauczyciele mają do spełnienia bardzo ważną rolę. Przekazanie dziecku wiedzy merytorycznej to jedno, ale równie ważne jest rozwijanie jego kompetencji społecznych, w tym dobrych manier. Dołóżmy starań, żeby nasza pociecha zachowywała się poprawnie nie tylko „od święta”, ale również w życiu codziennym. Sukces wychowawczy to mały człowiek, który do innych zwraca się życzliwie i uprzejmie, traktuje ich z szacunkiem, a jednocześnie nie przeszkadzać otoczeniu swoim nieskrępowanym zachowaniem.

Podstawowe zasady dobrego wychowania

Wychowując grzeczne i uprzejme dziecko, warto wpoić mu i praktykować na co dzień kilka najważniejszych zasad:

1. Ważne słowa: pierwszą i podstawową regułą w zakresie dobrego wychowania jest używanie słów, które mają wręcz magiczne działanie, tj. „dziękuję”, „proszę” i „przepraszam”. Bądźmy cierpliwi w tej nauce, stale przypominając maluchowi o ich stosowaniu, sygnalizujmy, kiedy powinno to robić. To ważne, żeby posługiwał się nimi automatycznie, traktując to jako coś naturalnego.
2. Powitanie i pożegnanie: kolejną zasadą jest używanie ważnych zwrotów przy powitaniu i pożegnaniu. Uczmy dziecko, żeby używało ich w każdej sytuacji, podczas rozmowy telefonicznej, w domu, szkole czy np sklepie. Ćwiczmy z nim w każdych okolicznościach, przy każdym spotkaniu czy rozmowie. Malec powinien mieć świadomość, że bycie uprzejmym stanowi jego obowiązek. Musi też wiedzieć, że dobre maniery to nie tylko pozdrawianie napotykanych osób, ale i odpowiadanie na ich pozdrowienia.
3. Kulturalna rozmowa: ważną lekcją dla naszej pociechy stanowi zarówno stosowanie form grzecznościowych, jak i uważne słuchanie swojego rozmówcy i nieprzerywanie mu wypowiedzi. Jeżeli dziecko ma z tym trudność i notorycznie wchodzi innym w słowo, korygujmy go wytrwale i regularnie. Dla lepszego wpojenia maluchowi tej zasady również my przestrzegajmy jej przy nim. Nie przerywajmy innym, a samemu dawajmy zawsze możliwość dokończenia zdania czy opowieści.
4. Zachowanie przy stole: w tej kwestii obowiązuje wiele reguł i zasad, i warto wpajać je dziecku, ale stopniowo, odpowiednio do wieku. Skuteczną i sprawdzoną metodą nauki jest w tym przypadku spożywanie wspólnych posiłków. Możliwie najszybciej wprowadźmy w użycie dziecięce sztućce, ucząc malca, jak się nimi prawidłowo posługiwać. Ważną lekcją dla niego jest również zwrócenie uwagi na działania przy stole niepożądane, do jakich zalicza się np. siorbanie, mlaskanie, a także oglądanie telewizji, granie czy korzystanie z telefonu. Warto, żeby mały człowiek zrozumiał, jak duże znaczenie podczas posiłku ma miła atmosfera.
5. Kultura w środkach transportu publicznego: podróżując z dzieckiem autobusem lub tramwajem, zapoznajmy je z zasadą ustępowania miejsca. Warto, żeby miało na uwadze osoby starsze, ale także kobiety w ciąży czy np. młodsze od siebie maluchy, którym miejsce siedzące zapewni większe bezpieczeństwo podczas podróży.
6. Niepochlebne słowa: nie jest to może jedna z podstawowych dobrych manier, niemniej jednak nie można jej pominąć. Warto uczulić dziecko, żeby traktowało innych tak, jak samo chce być traktowane. Dotyczy to np. negatywnych opinii na temat danej osoby lub jej własności. Dużo lepszym zachowaniem jest powstrzymanie się od ich wypowiadania, zatrzymanie ich dla siebie. Wygłaszając niekorzystny komentarz na głos, możemy kogoś autentycznie skrzywdzić.
7. Używanie wulgaryzmów: prędzej czy później nasza pociecha pozna przekleństwa i wulgaryzmy, słysząc je np. na podwórku, w telewizji czy szkole. W żadnym wypadku nie możemy ich akceptować. Dziecko musi mieć jasność, że używanie brzydkich słów to powód do wstydu. Cierpliwie tłumaczmy mu, że wszelkie emocje i uczucia można wyrazić na wiele innych sposobów, tj. przy użyciu ładnego i poprawnego słownictwa. Dobrze jest je wypracować z maluchem.

Jak uczyć dziecko kultury osobistej?

Miejscem, gdzie dziecko uczy się zasad dobrego wychowania, jest przede wszystkim dom rodzinny. Jak wspomniano powyżej, naukę reguł savoir-vivre’u warto rozpocząć jak najszybciej, od najmłodszych lat. Jako że maluch przyswaja nową wiedzę poprzez obserwację i naśladownictwo, powinniśmy być dla niego dobrym wzorem, dawać przykład swoim zachowaniem. Jeżeli dobre maniery i kultura będą stale obecne w codziennym życiu dziecka, automatycznie staną się dla niego czymś zarówno naturalnym, jak i pozytywnym i wartościowym.

Dobrze jest, gdy nasza pociecha nie odnosi wrażenia, że wpajane jej zasady są czymś nadzwyczajnym. Lepiej wybrać do tego celu sytuacje dnia codziennego i zabawę, włączając w nie lekcje kultury i obycia. Miejmy przy tym świadomość, że to praktyka czyni mistrza, co oznacza, że aby wychować grzeczne i miłe dziecko, musimy uzbroić się w cierpliwość i konsekwencję, i pracować z nim systematycznie, dzień po dniu.

Co warto robić, chcąc nauczyć dziecko zasad dobrego wychowania?

1. Przykład idzie z góry – z góry, czyli od nas, rodziców. Dbajmy o to, by był od dobry, tj. zachowujmy się tak, jak chcemy, żeby zachowywało się dziecko. Ono uczy się, obserwując nas i naśladując, poza tym przyswaja wiedzę bardzo szybko. Pilnujmy, by nie być gołosłownymi. Odpowiedzialność za nawyki i maniery, które malec uzna za cenne i właściwe, w całości spoczywa na nas jako osobach dorosłych.
2. Nauka w sytuacjach codziennego życia – lekcje dobrych manier warto dawać niejako mimochodem, w okolicznościach, jakie mają miejsce na co dzień. Niech to będzie „dziękuję”, kiedy dziecko dostanie prezent, „dzień dobry”, gdy dzwoni babcia albo „przepraszam” za niegrzeczne zachowanie. Tym sposobem nauka zasad dobrego wychowania przybierze formę w pełni naturalnego procesu, rozwijając się razem z naszą pociechą.
3. Utrwalanie – nawet najlepsza lekcja dobrych manier nie od razu wejdzie w nawyk. Konieczne jest utrwalanie z dzieckiem poznanych zasad, a najlepszą do tego drogą jest praktyka i jeszcze raz praktyka. Co istotne, rezultatem takiego działania będzie przyjęcie przez malca poprawnych zachowań i praktyk za naturalne i normalne oraz stosowanie ich na co dzień.
4. Nauka poprzez zabawę – w przypadku dziecka taka metoda sprawdza się najlepiej. Bawiąc się, maluch nawet nie jest świadomy tego, że czegoś go uczymy. Przyswaja zatem wiedzę szybko i skutecznie.
5. Rola motywacji – mały człowiek chętniej się uczy, kiedy wierzymy w niego i jego możliwości. Kibicujmy mu zatem, zachęcajmy do działania, mówmy słowa otuchy, motywując i dodając odwagi.
6. Pochwały – ogromne znaczenie mają nasze pozytywne reakcje na właściwe i pożądane zachowania dziecka. Jeżeli docenimy zarówno malca, jak i efekty jego starań, będzie to dla niego wielka wartość. Postrzega on nas jako autorytety, a więc uznanie i aprobata z naszej strony będą dla niego bardzo ważne. 
7. Wyrozumiałość wobec ewentualnych błędów – warto wziąć pod uwagę, że dziecko jest jednostką indywidualną, co może uwydatniać się podczas nauki dobrych manier. Możliwa jest również sytuacja, kiedy do głosu dojdzie jego buntownicza natura albo po prostu popełni tzw. faux-pas. Nie powinniśmy się wtedy złościć, w końcu błąd może się zdarzyć każdemu, także nam, dorosłym. W takim przypadku dobrze jest po prostu wyjaśnić dziecku, jak należało się zachować czy jak postąpić, jednak powstrzymując się przy tym od surowej oceny i krytyki. Te ostatnie działają zdecydowanie demotywująco.
8. Tolerancja, cierpliwość i determinacja – jako że każda nauka jest procesem, także ta zasad dobrego wychowania, trzy wymienione cechy będą nam w jej toku niezbędne. Efekty przyjdą, ale po czasie. Nie obejdzie się też bez błędów. Nasza wytrwałość, spokój i duża dawka wyrozumiałości bardzo pomogą dziecku w przyswojeniu tych lekcji.

Nauka zasad dobrego wychowania nie jest arcytrudnym i żmudnym zadaniem ani nie wymaga szczególnego przygotowania. Będzie najefektywniejsza, jeśli w sposób naturalny wkomponujemy ją w rodzinne życie i nasze domowe rytuały. Liczy się każdy właściwy gest, nawet najmniejszy przejaw dobrych manier u naszej pociechy – posprzątanie ze stołu po obiedzie, pozbieranie zabawek po skończeniu zabawy czy przywitanie sąsiadki grzecznym „dzień dobry”.

Pamiętajmy, że dobrze wychowane dziecko jest przychylniej postrzegane przez otoczenie, ma też większą pewność siebie i naturalność. W związku z tym łatwiej jest mu budować relacje z innymi, nawiązywać znajomości i przyjaźnie. Warto zaangażować się w ten proces, ponieważ znajomość dobrych manier przez naszą pociechę wpłynie zdecydowanie pozytywnie na jej przyszłość – kultura i umiejętność zachowania się w towarzystwie ułatwia naprawdę wiele.

Zapraszamy także do przeczytania podobnych tematycznie artykułów:

• Główne zasady higieny osobistej dla dzieci – jak nauczyć dziecko dbania o higienę osobistą?
• Obowiązki domowe dziecka – jaki mają wpływ na jego rozwój
• Jak mądrze stawiać dzieciom granice?

Źródła

1. https://www.puchatek.pl/dobre-maniery-czyli-jak-wychowac-kulturalne-dziecko/ [dostęp: 29.04.2025]
2. https://www.malecharaktery.pl/artykul/jak-nauczyc-dziecko-dobrych-manier [dostęp: 29.04.2025]
3. https://pedagogonline.pl/dobre-maniery-u-najmlodszych/ [dostęp: 29.04.2025]