Młode pokolenie i masowe zwolnienia z WF-u – czy to korzystne zjawisko?

Jak wynika z przeprowadzonych przez Ministerstwo Edukacji i Nauki badań, nawet 30% polskich uczniów nie uczestniczy w zajęciach wychowania fizycznego, korzystając ze zwolnień lekarskich. Niejeden rodzic bez żadnego problemu pozyskał tego typu zaświadczenie – taka formalność wymagała jedynie wizyty u pediatry. Tymczasem w coraz większym stopniu siedzący tryb życia młodych ludzi przekłada się na wyraźne pogorszenie ich ogólnej kondycji fizycznej i sprawności. Jakby tego było mało, dzieci w Polsce przybierają na wadze najszybciej spośród wszystkich krajów Europy. Taki alarmujący sygnał dała sama Światowa Organizacja Zdrowia (WHO).

Siedzący tryb życia młodego pokolenia

Warto dodać, że organizm człowieka nie jest rozwojowo dostosowany do tego, by stawiać czoła przewlekłemu stresowi w trybie siedzącym. Niestety tak właśnie wygląda codzienność niejednego ucznia. Jest to z tym większą szkodą dla młodego pokolenia, że regularny ruch nie tylko wspiera zdrowie, ale także pozytywnie wpływa na pracę mózgu. Aktywność fizyczna poprawia koncentrację i pamięć, a także pobudza kreatywność. Najważniejsze jednak, że praktykowana w młodości stanowi niejako polisę na dobry stan zdrowia w dorosłości.

Co do występującego wręcz masowo zwalniania dzieci z zajęć WF-u, stało się ono już przykrą codziennością. O ile wśród uczniów podstawówek kwestia ta przedstawia się jeszcze nie najgorzej, to już w gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych stanowi poważny problem. Co niepokojące, to zwolnienie z WF-u bywa obecnie nie tylko wystawiane przez lekarza lub wypisywane przez rodzica. Niektórzy kupują je nielegalnie albo wypisuje je im któryś z kolegów. Młodzież potrafi na forach wymieniać się sposobami na to, jak uzyskać takie usprawiedliwienie. Co więcej, młodzi ludzie podpowiadają sobie nawzajem wiarygodne uzasadnienia takich “niedyspozycji”.

Prawda jest taka, że dzieciom i nastolatkom w przedziale wiekowym od 5 do 17 zaleca się aktywność każdego dnia. Przez minimum godzinę powinny wykonywać ćwiczenia i umiarkowanej lub nawet dużej intensywności. Ruch jest niezbędny do prawidłowego rozwoju psychofizycznego latorośli. Z tego też względu zauważa się u nich naturalną potrzebę aktywności – dążą do niej kierowane instynktem. Jednak do czasu – aż nie dadzą się porwać nowoczesnym technologiom. Kiedy to następuje, dzieci przepadają, siedząc przed ekranem smartfona, tabletu czy telewizora. Potrafią w taki bierny sposób spędzać naprawdę wiele godzin, a przecież siedzą również w szkole, na lekcjach. Nie zwracają przy tym uwagi na swoją postawę, wykrzywiają kręgosłupy, a rodzice zwalniają je z WF-u.

Aktywność fizyczna dzieci a praktyka wystawiania zwolnień z WF-u

Dla wielu dzieci uczestnictwo w zajęciach wychowania fizycznego stanowi jedyną szansę na regularną praktykę aktywności ruchowej. Dobrze jest mieć na uwadze, jak korzystne jest jej oddziaływanie na zdrowie młodego człowieka, zarówno w wymiarze fizyczności, jak i psychiki i emocji:

1. Podczas treningu dochodzi do wydzielania endorfin, czyli hormonów szczęścia. Te natomiast pomagają osiągnąć lepszy nastrój, a także obniżyć poziom stresu.
2. Systematycznie podejmującym aktywność fizyczną dzieciom łatwiej jest skoncentrować się. Odznaczają się one również lepszą pamięcią oraz większą odpornością na trudności emocjonalne.

Z czego wynikają natomiast złe przyzwyczajenia? U ich źródła leży m.in.:

• spędzanie wielu godzin w pozycji siedzącej;
• dźwiganie ciężkiego plecaka;
• mała aktywność fizyczna.

Jest to przyczyną potęgujących się problemów, które wynikają z nieprawidłowego napięcia mięśniowego. Przypadłość ta dotyka coraz większą liczbę dzieci. Bywa, że utrzymanie właściwej postawy ciała staje się dla nich niemożliwością. Efekt? Poważne wady postawy. Tymczasem, jak udowodniły badania, młodym ludziom, którzy pozostają w większym stopniu aktywni, ruszają się więcej, tego typu problemu doskwierają zdecydowanie rzadziej.

Regularny ruch powinien być naturalną i nieodłączną częścią codziennego życia każdego dziecka. Może przybierać różne formy – od spacerów, przez jazdę na rowerze, po szkolne lekcje wychowania fizycznego. Co ważne, te ostatnie nie stanowią dla dzieci wyłącznie okazji do poruszania się i zabawy. To właśnie na zajęciach WF-u uczą się one bowiem również współzawodnictwa, budują pewność siebie i rozwijają wytrwałość. W niejednej rodzinie aktywność fizyczna w szkole jest jedyną możliwością ćwiczenia przez latorośle na regularnych zasadach. Dlatego można tylko ubolewać z powodu wyraźnie zauważalnego zjawiska celowego unikania tych zajęć poprzez wystawianie zwolnień z wychowania fizycznego. Obecnie jest to już na tyle istotnym problemem natury społecznej, że pojawiły się propozycje zmian w prawie – decyzje o zwolnieniach z WF-u miałyby należeć wyłącznie do lekarzy specjalistów.

Czy wysiłek fizyczny jest dzieciom faktycznie potrzebny?

W tym miejscu konieczne staje się podkreślenie, jak wartościowe jest podejmowanie wysiłku fizycznego, z iloma korzyściami dla organizmu dziecka się wiąże.

Aktywność ruchowa:

• wspiera rozwój organizm ludzkiego;
• wywiera pozytywny wpływ na zdrowie psychiczne;
• wspomaga pracę układu nerwowego;
• wspiera układ krążeniowo-oddechowy;
• przyczynia się do wzrostu odporności organizmu na różnego typu infekcje;
• obniża ryzyko doznania urazów;
• zwiększa siłę;
• ma korzystny wpływ na napięcie mięśniowe;
• działa z korzyścią na kształtowanie się układu kostno-więzadłowego;
• sprzyja utrzymaniu prawidłowej postawy.

U coraz większej liczby współczesnych dzieci zauważa się różnego rodzaju wady postawy, takie jak deformacje stóp (m.in. płaskostopie), skrzywienia kręgosłupa (w tym garbienie się czy skoliozę) oraz nieprawidłowe ułożenie kolan (np. koślawość). Regularna aktywność fizyczna wskazywana jest jako ta, która powinna odgrywać kluczową rolę zarówno w zapobieganiu tym problemom, jak i w ich korygowaniu.

Winni sytuacji

Trudno wskazać jednoznacznie winnego, ponieważ problem ma wiele przyczyn. Wpływ mają m.in.:

• szkoła i system edukacji;
• brak odpowiednio przygotowanej kadry pedagogicznej;
• niechęć dzieci i młodzieży do wysiłku fizycznego;
• postawa niektórych rodziców, którzy chcąc pomóc, często działają nie do końca rozsądnie.

Swoją rolę odgrywają również lekarze, którzy czasem zbyt łatwo wystawiają zwolnienia z zajęć ruchowych, nawet na cały semestr. Dodatkowo nie można pominąć problemu niedostatecznej infrastruktury – w wielu szkołach brakuje odpowiednio wyposażonych sal gimnastycznych, sprzętu sportowego czy przestrzeni do ćwiczeń, co znacznie utrudnia prowadzenie wartościowych zajęć ruchowych. Wszystko to pokazuje, że sytuacja jest znacznie bardziej złożona, niż mogłoby się wydawać.

Gdzie leży problem?

Potrzeba ruchu jest wpisana w naszą naturę, zwłaszcza u dzieci, które powinny mieć możliwość aktywnego spędzania czasu, by rozładować energię i rozwijać się prawidłowo. Latorośle muszę mieć możliwość wyszalenia się i wybiegania. Niestety, już w przedszkolach pojawiają się ograniczenia – wyjścia na świeże powietrze są rzadkie, a opiekunki, które czasem same borykają się z problemami zdrowotnymi i nadwagą, nie zawsze są w stanie zapewnić maluchom wystarczającą dawkę aktywności.

Wcale nie lepiej wygląda sytuacja w domu. Dzieci coraz częściej żywią się wysokoprzetworzonymi produktami, jedzą słodycze i spędzają wolny czas przed ekranami – oglądają telewizję, grają na konsolach czy przeglądają Internet. Zamiast ruchu wybierają bierną rozrywkę. Warto pamiętać, że to dorośli są wzorem dla najmłodszych. Jeśli sami prowadzą siedzący tryb życia i nie dbają o aktywność fizyczną, trudno oczekiwać, że ich dzieci będą miały inne, zdrowsze nawyki, że będą myśleć i postępować inaczej.

W efekcie powyższych okoliczności i trybu życia mamy potem do czynienia z dzieckiem, które jest mało sprawne fizycznie, a nierzadko zmaga się także z nadwagą lub otyłością. Kiedy trafia do szkoły, pojawiają się kompleksy, obniżona samoocena i poczucie bycia gorszym od rówieśników. W odpowiedzi na stres i dyskomfort wielu rodziców próbuje “chronić” swoje pociechy. Za metodę ochrony mylnie przyjmują zwalnianie ich z lekcji wychowania fizycznego, które postrzegane są jako nieprzyjemne lub kłopotliwe. Wraz z wiekiem dzieci rośnie liczba takich zaświadczeń.

Niepokojące jest także podejście części lekarzy, którzy wystawiają zwolnienia nawet wtedy, gdy nie ma ku temu wyraźnych wskazań. Tymczasem w sytuacji, gdy dziecko jest zdrowe i zdolne do aktywności, wystarczyłoby jedynie wykluczyć lub ograniczyć pewnego rodzaju ćwiczenia.

Jako winowajcę można również wskazać szkołę. Dane Najwyższej Izby Kontroli (NIK) pokazują, że mimo dużej liczby godzin przeznaczonych na wychowanie fizyczne, ich realizacja często pozostawia wiele do życzenia. Brakuje odpowiednich warunków, dobrze wyposażonych sal, sprawnego sprzętu oraz wystarczająco przygotowanej kadry nauczycielskiej.

Przyczyny zwolnień z zajęć WF-u

Dzieci i młodzież są w stanie podać szereg powodów zwolnienia z udziału w zajęciach wychowania fizycznego. Należą do nich:

• dolegliwości zdrowotne;
• brak motywacji i niechęć do ćwiczeń – wielu uczniów woli spędzać czas na smartfonie lub nad książkami, by odrobić w tym czasie lekcje;
• niewystarczające zaplecze sanitarne – w szkołach brakuje pryszniców lub są w złym stanie technicznym;
• za krótkie przerwy, które uniemożliwiają higienę osobistą i przebranie się po zajęciach;
• poczucie skrępowania przy przebieraniu się – uczniowie często wstydzą się swojego ciała, zwłaszcza jeśli zmagają się z nadwagą, otyłością lub innymi kompleksami natury fizycznej;
• nieatrakcyjna forma zajęć – powtarzalne i nudne lekcje WF-u nie wzbudzają zainteresowania i nie angażują uczniów;
• wspólne zajęcia dziewcząt i chłopców – obecność rówieśników płci przeciwnej bywa źródłem stresu; dochodzi do tego zwłaszcza wtedy, gdy mają miejsce nieprzyjemne, złośliwe komentarze lub wyśmiewanie;
• obawa przed obniżeniem średniej ocen – niektórzy uczniowie unikają wychowania fizycznego, by słabym wynikiem nie pogorszyć sobie noty ogólnej na świadectwie;
• przykładanie dużej wagi do wyglądu – troska o fryzurę, makijaż czy paznokcie sprawia, że część młodych ludzi rezygnuje z aktywności fizycznej, by nie zepsuć swojego wizerunku.

Wnioski z kontroli

Jak podają statystyki Najwyższej Izby Kontroli, nawet połowa szkół w Polsce nie dysponuje salą gimnastyczną. Bywa też gorzej: są miejsca, gdzie lekcje wychowania fizycznego organizuje się dzieciom na szkolnym korytarzu czy nawet w klasie. W placówkach często nie jest też wygospodarowane miejsce na odpowiednie zaplecze, np. na przebieralnię.

NIK przedstawiła również inne ustalenia:

1. Niejedna szkoła nie wykorzystuje potencjału dwóch godzin wychowania fizycznego tygodniowo do urozmaicenia zajęć. Rzadko pojawiają się takie formy aktywności jak aerobik, taniec czy basen.
2. Kadra nauczycielska często koncentruje się na grach zespołowych i klasycznych ćwiczeniach gimnastycznych. Pomijane są inne, być może bardziej angażujące i atrakcyjne formy ruchu.
3. Zbyt mało uwagi poświęca się indywidualnym możliwościom i predyspozycjom uczniów. Zajęcia rzadko są dostosowywane do ich potrzeb czy zainteresowań.
4. Ani program nauczania, ani system oceniania nie są dopasowane do panujących w szkole realiów czy faktycznych możliwości uczniów. Efekt jest ewidentny: wzrost absencji na lekcjach WF-u.
5. Najczęściej zgłaszane powody nieobecności na zajęciach to brak stroju sportowego oraz zwolnienia napisane przez rodziców. Staje się to nierzadko wygodną wymówką.

Zapraszamy także do przeczytania podobnych tematycznie artykułów:

• Jak zachęcić dziecko do aktywności fizycznej?
• Uczniu, rusz nie tylko głową
• Nauczanie domowe – plusy i minusy

Źródła

1. https://potreningu.pl/artykuly/zdrowie/-zwolnienia-z-wfu-plaga-obecnych-czasow-2672 [dostęp: 08.07.2025]
2. https://fitnessbiznes.pl/zwolnienia-z-wf-sa-powszechne-co-to-oznacza-dla-mlodego-pokolenia/ [dostęp: 08.07.2025]
3. https://zdrowie-polakow.pl/masowe-ucieczki-z-wf/ [dostęp: 08.07.2025]