Anhedonia – co to jest utracona przyjemność?

Anhedonia określana jest stanem utraconej przyjemności lub też niemożnością odczuwania przyjemności. Stanowi przeciwieństwo hedonii, które to pojęcie tłumaczy się z greckiego jako właśnie przyjemność lub radość. Anhedonia to zaburzenie, na które wskazują takie symptomy jak utrata dotychczasowej radości życia, a także satysfakcji z podejmowanych aktywności, co obejmuje również przyjemność natury cielesnej, seksualnej i zmysłowej.

 

Co to jest anhedonia?

Anhedonia (z greckiego: an – ,bez’, hedone – ,przyjemność’) stanowi w terminologii psychiatrycznej stan, w którym doświadczająca go osoba jest w wyraźnie mniejszym stopniu zdolna (lub odczuwa całkowitą niemożność) do odczuwania przyjemności i radości.

Pierwsze z tych pojęć odnosi się zarówno do aspektu zmysłowego i cielesnego, jak i intelektualnego, emocjonalnego oraz duchowego. Drugi przypadek może natomiast dotyczyć różnych sytuacji, m.in.:

• radości płynącej ze spotkania z przyjaciółmi lub bliskimi;
• podejmowania ulubionych do tej pory aktywności;
• ogólnej radości życia.

Wszystko, co jak dotąd cieszyło nas i czego podejmowaliśmy się z ochotą, staje się bezbarwne, nudne i bez znaczenia. Życie jawi się nam jako monotonne, traci smak, a my czujemy się zdemotywowani i to nawet do zajęcia się czynnościami, które wcześniej sprawiały nam radość. Teraz nie potrafimy już wykrzesać z siebie tej ostatniej, nie jesteśmy zdolni do uśmiechu. W naszym życiu dominuje smutek i pesymistyczne nastawienie. 

Osoby, którym doskwiera anhedonia, mogą również doświadczać braku uczuć i emocji, są zobojętniałe i jakby niezdolne do empatii. Swój stan określają słowami, że nie są tymi samymi osobami, co kiedyś. Mają też często wrażenie bycia głuchymi na emocje w rodzaju radości, ekscytacji, entuzjazmu, pasji, miłości i czułości czy też dumy z bliskich im ludzi. Bywa, że odbierają takie odczucia jako sztuczne, obce.

Jeśli chodzi o pojęcie anhedonii, wyróżniamy różne podtypy tego zaburzenia. Należą do nich:

• anhedonia społeczna;
• anhedonia konsumpcyjna;
• anhedonia antycypacyjna.

 

 

Przyczyny występowania anhedonii

Anhedonia dotyczy często osób nad wyraz aktywnych zawodowo, przepracowanych, a co za tym idzie przemęczonych. Nadmiar zadań i wymagań może je wyczerpywać do tego stopnia, że ze sprostania im nie czują już satysfakcji. Objaw ten należy do podstawowych, jeśli chodzi o diagnozowanie depresji.

Anhedonia występuje również jako symptom w procesie odstawiania substancji psychoaktywnych.

Jeżeli chodzi o przyczynę biologiczną utraty odczuwania przyjemności, wskazywane jest tutaj zaburzenie w funkcjonowaniu tzw. układu nagrody. Nieprawidłowości w zakresie aktywności neuronalnej odpowiedzialnej za kolejne etapy przetwarzania nagród prowadzą do wystąpienia anhedonii.

Anhedonia bardzo często pojawia się jako objaw depresji. Warto jednak wiedzieć, że może również stanowić działanie niepożądane przy stosowaniu określonych leków przeciwdepresyjnych, takich jak np. inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI) czy inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny (SNRI). W takim przypadku efekt ten ujawnia się w tzw. fazie remisji, czyli już po ustaniu ostrych objawów depresji. Co istotne, oba te rodzaje anhedonii – tj. będąca wynikiem depresji anhedonia pierwotna, jak i wywołana przez leki przeciwdepresyjne anhedonia wtórna – są w pełni uleczalne.

Zaleca się, żeby osoby cierpiące na depresję lub będące w trakcie leczenia środkami farmakologicznymi z innej przyczyny, informowały swojego lekarza psychiatrę o sytuacji wystąpienia u nich anhedonii lub przypadku, gdyby jej symptomy nie ustępowały.

 

Objawy anhedonii

Anhedonię można określić dość podstępnym zaburzeniem. Trudno jest czasem zorientować się, że mamy z nią do czynienia, ponieważ objawy zazwyczaj pogłębiają się bardzo powoli. Z tego powodu możemy myśleć, że jest ona w naszym przypadku po prostu słabszym dniem lub nastrojem, których przecież  od czasu do czasu doświadcza każdy z nas.

Predyspozycje do niemożności odczuwania przyjemności mają najczęściej osoby, które funkcjonują na tzw. wysokim biegu, nie zważając na to, ile energii kosztuje ich to emocjonalnie i psychicznie. Powoduje to stopniowe wyczerpywanie się zasobów ich wewnętrznej energii.

Jeśli chodzi o objawy anhedonii, to podstawowy i znamienny stanowi utrata odczuwania przyjemności. Odczucie to odnosi się zarówno do obiektów, jak i wykonywania czynności, które do tej pory przynosiły nam radość, szczęście czy satysfakcję.

O symptomach anhedonii mówimy również, kiedy:

• nie odczuwamy radości, przebywając w otoczeniu bliskich nam osób;
• straciliśmy zainteresowanie ulubionymi aktywnościami;
• praca zawodowa czy no. związek nie dają nam już satysfakcji;
• nie czujemy zadowolenia z osiąganych sukcesów;
• nie doświadczamy radości z sytuacji, które dotąd ją wywoływały, takich jak np. otrzymanie podarunku, udane zakupy, uprawianie ulubionej dyscypliny sportu czy podróż;
• jesteśmy zobojętniali, towarzyszy nam poczucie „znieczulenia emocjonalnego”, tj. braku odczuwania zarówno negatywnych, jak i pozytywnych emocji;
• mamy trudności z empatyzowaniem, tj. rozpoznawaniem i współodczuwaniem emocji innych osób;
• odczuwamy brak radości życia i entuzjazmu wobec jego pozytywnych przejawów.

 

 

Diagnoza anhedonii

Jednym z najpopularniejszych narzędzi służących do diagnozy anhedonii i oceny stopnia jej nasilenia jest Skala Odczuwania Przyjemności SHAPS (Snaith-Hamilton Pleasure Scale). Stosowany w tej metodzie kwestionariusz składa się z 14 pytań. Odpowiadając na nie, pacjent wyraża stopień przyjemności, jaką odczuwałby, wykonując daną czynność lub doświadczając określonej sytuacji. Badanie obejmuje swoim zakresem różnorodne doznania i sytuacje, np. wrażenia zmysłowe, spędzanie czasu z najbliższymi czy np. podejmowanie lubianych wcześniej aktywności.

Jeżeli na większość pytań z testu padają odpowiedzi twierdzące, oznacza to, że u pacjenta występują problemy z doświadczaniem radości z życia i odczuwaniem przyjemności. Może to świadczyć o anhedonii.

Warto wiedzieć, że skala SHAPS wykorzystywana jest w gabinetach psychiatrycznych lub psychoterapeutycznych – test może przeprowadzić jedynie psychiatra lub psycholog, a metodzie tej powinno towarzyszyć zebranie specjalistycznego wywiadu.

 

Leczenie anhedonii

Anhedonię charakteryzuje złożony i trudny przebieg, dlatego naprawdę ciężko jest wyleczyć się z niej we własnym zakresie. Rokowania są o wiele lepsze, kiedy pacjent decyduje się na rozpoczęcie psychoterapii. W przypadku niemożności odczuwania przyjemności wykorzystuje się najczęściej psychoanalizę lub terapię w nurcie psychoterapii poznawczo-behawioralnej. Szczególnie ta druga stosowana jest z powodzeniem do wzmacniania pozytywnych emocji lub ograniczania negatywnego myślenia.

Podczas leczenia anhedonii wskazana jest koncentracja na promowaniu optymistycznych, radosnych sytuacji w życiu pacjenta lub odnajdywaniu aktywności czy obszarów pomocnych w odkrywaniu na nowo satysfakcji z życia. Można sobie w tym pomóc także na własną rękę, jednocześnie z udziałem w psychoterapii. Jak? Oddając się aktywnościom, które będą pomocne w odnalezieniu w sobie uczucia radości i przyjemności.

Takimi działaniami może być m.in.:

• praktykowanie uważności;
• aktywność fizyczna podnosząca poziom endorfin;
• założenie i prowadzenie na bieżąco dzienniczka wdzięczności,
• wizualizowanie pozytywnych sytuacji i zdarzeń.

W procesie wychodzenia z anhedonii bardzo duże znaczenie ma również wsparcie ze strony najbliższych. Pomoc i troska bliskich osób jest dla pacjenta nieoceniona – dzięki niej ma on szansę łatwiej i szybciej wrócić do zdrowia.

Warto mieć na uwadze, że anhedonia może wystąpić jako objaw towarzyszący depresji lub pojawić się w następstwie leczenia farmakologicznego niektórymi preparatami antydepresyjnymi. W takim przypadku bądźmy jednak świadomi, że jest ona stanem przejściowym i odpowiednio leczona przeminie, przywracając choremu radość życia. Co istotne, należy kontynuować podjętą terapię, a także informować lekarza prowadzącego o swoim aktualnym samopoczuciu i jego ewentualnych zmianach. 

 

Statystyki dotyczące anhedonii

Jeżeli chodzi o anhedonię, symptomy na nią wskazujące zauważa u siebie trochę ponad 1/3 osób chorujących na depresję. Doświadczanie obniżonego nastroju stwierdza 26% osób z depresją, z kolei utratę odczuwania przyjemności z wykonywania czynności, które do tej pory dawały satysfakcję, deklaruje 13 % z nich.

 

Zapraszamy także do przeczytania podobnych tematycznie artykułów:

• Jak rozpoznać problemy ze zdrowiem psychicznym u siebie i innych
• Kiedy dziecku na niczym nie zależy
• Jak znaleźć hobby – inspirujące wskazówki

 

 

Źródła

1. https://www.centrumdobrejterapii.pl/materialy/anhedonia/ [dostęp: 25.04.2025]
2. https://www.mywayclinic.online/zakres-pomocy/depresja/anhedonia [dostęp: 25.04.2025]