Toksyczni ludzie – w jaki sposób na nas wpływają i jak ich unikać

Aby życie człowieka było w pełni szczęśliwe i wartościowe, potrzebuje on mieć wokół siebie innych ludzi. Jako jednostce społecznej do poczucia spełnienia niezbędne mu są różnego rodzaju relacje, zarówno o charakterze prywatnym, jak i zawodowym. Potrzebuje m.in. rodziny, przyjaciół, znajomych – to dzięki nim czuje się częścią wspólnoty i to z nimi może się dzielić swoim życiem. Czasami jednak spotykamy osoby, których towarzystwo nie tylko nas nie uszczęśliwia, ale działa wręcz przeciwnie. Znajomość i kontakt z takimi toksycznymi ludźmi praktycznie pozbawia nas energii, działa zdecydowanie niekorzystnie na nasze samopoczucie i nastrój. Jak ich rozpoznać? Jak na nas wpływają? I wreszcie: jak unikać toksycznych osób?

Zapraszamy do lektury artykułu.

 

Kim są toksyczni ludzie?

Kiedy toksyczny człowiek pojawia się w naszym życiu, czasem nie tak łatwo jest go rozpoznać. Z biegiem czasu i trwania naszej znajomości doświadczamy jednak, że jego towarzystwo zatruwa nas, pogarsza zarówno nasze samopoczucie, jak i więzi z innymi osobami.

Zły nastrój po spotkaniu z kimś takim jest często jednym z pierwszych sygnałów informujących nas, że mieliśmy właśnie styczność z toksyczną osobą. Jej obecność dosłownie pozbawia nas energii, odczuwamy zdezorientowanie i przytłoczenie. Co więcej, możemy również czuć się mniej wartościowi. To, że rozpoznanie “toksyka” bywa trudne, wynika ze stosowania przez niego wysoko rozwiniętych technik manipulacji. Niestety, nie od wszystkich toksycznych ludzi możemy się też łatwo uwolnić, np. w sytuacji, gdy należą do naszej rodziny lub współpracujemy z nimi w jednym zespole w miejscu pracy.

Jak działa taka osoba? Mówiąc najprościej, wpływa destrukcyjnie na nasze poczucie własnej wartości. Ktoś taki ma wobec nas wysokie oczekiwania – dotyczą one np. naszej uwagi czy wsparcia – z kolei sam nie daje zwykle wiele w zamian. Często nie zdaje sobie sprawy ze swojej toksyczności, ponieważ jest mistrzem w racjonalizacji swoich zachowań. To ostatnie wzbudza w nas często poczucie winy.

Taka osoba potrafi dodatkowo bardzo skutecznie psuć atmosferę, bez względu na to, o jaki jej aspekt chodzi – w rodzinie, w środowisku pracy czy wśród przyjaciół. Co więcej, ma tendencję do stawiania siebie w roli ofiary. Co za tym idzie, zrzuca odpowiedzialność na wszystko i wszystkich wokół, za to całkowicie odsuwa ją od siebie.

Fakt, że człowiek toksyczny postrzega siebie jako pokrzywdzonego, powoduje jego ciągle zabieganie o uwagę i wsparcie. Przyczynia się tym samym do wybuchów silnej złości, kiedy ich nie otrzymuje.

Do charakterystycznych cech takiej osoby należy również duża niedojrzałość emocjonalna. Z jej powodu nie jest ona w stanie zrozumieć wpływu swojego zachowania na innych ludzi oraz więzi z nimi. Nie uświadamia więc sobie, jak bardzo ich w ten sposób krzywdzi.

 

Charakterystyka toksycznej osoby

Choć w początkowym okresie znajomości możemy nie zdawać sobie sprawy z toksyczności drugiego człowieka, z biegiem czasu taki ktoś zaczyna się czuć w relacji z nami pewniej i wtedy ujawnia pierwsze jej oznaki. Tego typu sygnały i cechy można dostrzec w jego zachowaniu i/lub postawie.

1. Często stosowanymi przez toksycznych ludzi praktykami są kłamstwo oraz manipulowanie innymi. Jest to ich narzędzie, za pomocą którego dążą do swoich celów. Jak może wyglądać taka manipulacja? Przyjmuje postać np. wzbudzania poczucia winy w drugiej osobie lub nadmiernej racjonalizacji swojego zachowania.
2. Zwykle charakteryzuje ich zależność i egocentryzm. Ponieważ własne dobro stawiają ponad dobrem innych (choćby chodziło o bliskie i ważne dla nich osoby), są przesadnie skupieni na sobie.
3. Odznaczają się przeważnie niskim poczuciem własnej wartości i samooceną, co stanowi powód bardzo niskiej dojrzałości emocjonalnej, jak i wchodzenia w rolę ofiary. Mogą nawet nie być tego świadomi, ale kompensują sobie to niskie poczucie wartości kosztem innych.
4. Dysponują całym wachlarzem nadmiernie rozwiniętych mechanizmów obronnych. Należą do nich m.in.:
   1. zaprzeczanie (nie dostrzegają winy w sobie, zrzucają ją wyłącznie na otoczenie);
   2. projekcja (rzutują na innych własne niedoskonałości i braki, co skutecznie zaniża samoocenę tych osób);
   3. samochwalstwo (dążąc do odwrócenia uwagi od własnych wad, przesadnie chwalą swoją osobę);
   4. dewaluacja (z premedytacją deprecjonują sukcesy i osiągnięcia innych ludzi, ponieważ czują się przy nich gorzej).
5. Towarzyszy nam subiektywne wrażenie, że kontakty z toksycznym człowiekiem mają na nas negatywny wpływ. Po spotkaniu z nim możemy np. mieć gorszy nastrój, obniżone poczucie własnej wartości czy np. czuć, jak dużo oczekuje on od nas, jednocześnie nie dając od siebie nic w zamian.
6. Ponieważ granice innych nic dla nich nie znaczą, toksyczni ludzie mają w zwyczaju łamanie naszych. Mogą przykładowo zabiegać o naszą uwagę, choć jesteśmy zaabsorbowani czymś istotnym i nie cierpiącym zwłoki, ewentualnie wywierać na nas naciski mimo naszej wyraźnej odmowy.
7. W obliczu szczęścia lub sukcesu drugiej osoby odczuwają dyskomfort i niedowartościowanie, nie są więc w stanie cieszyć się nimi czy np. szczerze pogratulować.
8. Czują presję, by zawsze mieć rację, a tym samym nie potrafią przyznać się do błędów. Są przekonani o swojej nieomylności.
9. Charakterystyczny dla toksycznych ludzi jest również brak empatii i wrażliwości na drugiego człowieka. Przez to nieliczenie się z emocjami innych sprawiają wrażenie niedostępnych, oschłych i zimnych. Czując się najważniejszymi, wykazują tendencję do niezwracania uwagi na nasze słowa czy uczucia.
10. Często stawiają się w roli ofiary, wzbudzając w nas współczucie lub litość.
11. Toksyczni ludzie mają w zwyczaju nadmiernie kontrolować otoczenie – w ich opinii powinno ono bowiem dopasowywać się do ich potrzeb.
12. Przez cechujący ich negatywizm w tym, jak postrzegają rzeczywistość i świat, towarzystwo toksycznych ludzi bywa męczące. Zwykle są bardzo krytyczni, sarkastyczni i oceniający.
13. Mają skłonność do snucia intryg, są też plotkarzami.
14. Toksyczna osoba nie posiada umiejętności słuchania ludzi wokół siebie, brakuje jej uważności na drugiego człowieka.
15. Charakterystyczne jest również i znamienne unikanie przez “toksyka” odpowiedzialności (bez względu na to, czy chodzi o czyny, słowa czy np. decyzje), za to zrzucanie jej na innych.

 

 

Jak sobie radzić z toksycznymi ludźmi?

Bez względu na to, czy z toksyczną osobą mamy kontakt w rodzinie, związku, przyjaźni lub np. w pracy, najważniejszą kwestię w relacjach z nią stanowi wytyczenie jasnych granic. Pamiętajmy, że niczyje przekonania czy np. mechanizmy obronne nie stanowią uzasadnienia dla zaniżania naszego poczucia własnej wartości czy destrukcyjnego działania na naszą psychikę.

Co istotne, do ustanowienia granic niezbędna jest umiejętność asertywności. Nie każdy potrafi zachowywać się asertywnie, jednak stanowi to sztukę, której można się nauczyć, a potem z kolei rozwijać. Z pewnością warto to zrobić, by najpierw wyznaczyć granice, a następnie stanowczo ich bronić. Tymczasem rzeczywistość wygląda nierzadko tak, że sami dajemy toksycznym ludziom przyzwolenie na ich naruszanie. Zmieniając swoje podejście, mamy szansę wywołać zmianę także w ich zachowaniu.

Tym, o co warto się przy okazji powyższego pokusić, jest również szczera rozmowa i wyjaśnienie “toksykowi”, jaki wpływ na nas i nasze samopoczucie ma jego postawa i sposób postępowania. Spróbujmy wytłumaczyć mu, jaką krzywdę nam to wyrządza, a jednocześnie zakomunikujmy wyraźnie swój sprzeciw wobec takiego traktowania.

W sytuacji gdy toksyczny człowiek nie jest całkowicie pozbawiony dojrzałości i zdolności wejrzenia w siebie, istnieje duża szansa, że przyjmie nasze słowa i przemyśli swoje zachowanie. Możliwe, że wiele rzeczy robi nieświadomie, nie zdając sobie sprawy ze swojego destrukcyjnego wpływu na nas i łączącą nas relację.

Może się jednak zdarzyć i tak, że nasz komunikat wywoła w toksycznej osobie złość, że wyznaczenie przez nas granic odbierze jako atak przeciwko sobie (w końcu do tej pory mogła je swobodnie przekraczać i nadużywać ich). W takim przypadku musimy uczciwie rozważyć, czy odciąć się od takiej znajomości, czy może jednak powalczyć o nią.

 

Zakończyć czy kontynuować toksyczną relację?

Podejmując decyzję odnośnie relacji z toksyczną osobą, za bezsporny priorytet trzeba przyjąć postawę asertywną. Absolutnie nikomu nie wolno przekraczać naszych granic, co w rezultacie zaniża naszą samoocenę i niszczy poczucie własnej wartości. Nie ma znaczenia w tym wypadku, czy toksyczną osobą jest ktoś z naszych bliskich (kto np. manipuluje lub posługuje się kłamstwem w istotnych dla nas sprawach), czy współpracownik wielokrotnie nachodzący nas, by obgadać i roznieść plotki o innych.

Na pewno warto do każdej relacji podejść w sposób indywidualny i rozważyć wszystkie za i przeciw, tj. czy jest to więź warta walki o nią i kontynuacji. Przy takim rozpatrywaniu warto zadać sobie kilka ważnych pytań:

• Czy ten człowiek sprawia, że staję się lepszą osobą?
• Czy dzięki tej relacji czuję się lepiej?
• Czy mam z tej więzi jakąkolwiek wartość?
• Czy czuję się w niej pewnie i bezpiecznie?

Odpowiadając na choćby jedno z tych pytań przecząco, możemy podjąć konkretne kroki. Warto wtedy naprawdę poważnie rozważyć postawienie siebie i swojego dobra ponad działającą na nas destruktywnie relację.

 

 

Oczywiście możemy jeszcze, przed podjęciem ostatecznej decyzji o zakończeniu znajomości z toksyczną osobą, rozmówić się z nią, podejmując temat jej postawy i zachowania. Dajmy szansę drugiemu człowiekowi, który może nie być świadom stosowanych przez siebie mechanizmów i manipulacji. Możliwe, że dzięki nam rozpozna je i zechce nad nimi popracować.

Jeśli jednak nasze słowa wywołają złość, a toksyczna osoba nie będzie skłonna dostrzec minusów swojej postawy, lepiej zerwać taką znajomość. W tym wypadku musimy zadbać o siebie i swoje poczucie własnej wartości, i ukrócić nadużywanie naszego zaufania.

Trochę trudniej przedstawia się ta kwestia, gdy “toksykiem” jest członek rodziny. W takim przypadku może się zdarzyć, że całkowite odcięcie się od tej osoby nie będzie możliwe. Warto wtedy chociaż ograniczyć relacje z nią, co już w pewnym zakresie ochroni nas przed jej toksycznym wpływem. Możemy np. nie dopuszczać opcji całkowitego odizolowania się od jednego z rodziców – zmniejszenie częstotliwości rozmów i/lub spotkań stanowi wtedy racjonalny kompromis, ugodę między kontynuacją więzi a jej definitywnym urwaniem.

Co interesujące, takie podejście może mieć czasami pozytywny wpływ na relację. Ograniczenie kontaktów pozwala bowiem obu stronom zyskać przestrzeń oraz czas – z jednej strony na tęsknotę za drugą osobą, z drugiej natomiast na przemyślenia dotyczące np. swojego postępowania.

Na koniec cenna wskazówka: jeśli podejmiemy decyzję o zakończeniu znajomości, izolacja od toksycznego człowieka powinna być całkowita, trzeba się od niego odciąć definitywnie. Przykładowo jeśli kończymy destrukcyjny związek, nie próbujmy na siłę zamienić go na koleżeństwo czy przyjaźń. Jeżeli druga osoba jako partner zachowywała się wobec nas szkodliwie, najprawdopodobniej również jako przyjaciel nie będzie działać na nas dobrze.

 

Podsumowanie

Choć możemy na początku ich nie rozpoznać, toksyczni ludzi są wśród nas i często wpływają na nasze życie. Bez względu na to, czy stykamy się z nimi w środowisku rodzinnym, na stopie przyjacielskiej, czy np. w miejscu pracy, działają oni destrukcyjnie zarówno na nasze samopoczucie, jak i samoocenę.

Szukając odpowiedzi na pytanie, czy kontynuować toksyczną relację, czy też zakończyć ją i odciąć się od “toksyka”, warto na pierwszym miejscu postawić siebie i  swoje poczucie własnej wartości. Odizolowanie się od takiej osoby bywa czasem po prostu niezbędne dla zadbania o swoją kondycję psychiczną i zdrowie. Relacja, o którą troska powinna być dla nas priorytetem, to ta z samym sobą, uczmy się więc dbać przede wszystkim o swoje dobro.

 

Zapraszamy także do przeczytania podobnych tematycznie artykułów:

• Oczekiwania, które niszczą relacje
• Krytyka – jak reagować i jak sobie z nią radzić?
• Holistyczne podejście do zdrowia

 

 

Źródła

1. https://dawidharacz.com/toksyczni-ludzie-jacy-sa-i-dlaczego-warto-ich-unikac [dostęp: 21.02.2025]
2. https://psychomedic.online/toksyczni-ludzie-jak-ich-wykryc-i-co-zrobic-z-takimi-ludzmi/ [dostęp: 21.02.2025]
3. https://psychocare.pl/toksyczni-ludzie-jak-sie-od-nich-uwolnic/ [dostęp: 21.02.2025]