Uczniu, rusz nie tylko głową

W obecnych czasach dużo się mówi o nadwadze i otyłości wśród dzieci, wskazując na bierność fizyczną młodych ludzi jako jeden z powodów tego palącego problemu. Można by zapytać, czy brak ruchu może mieć rzeczywiście negatywne konsekwencje? Eksperci odpowiadają bez wahania: tak. I nie jest to tylko kwestia masy ciała.

Aktywność ruchowa stanowi kluczowy czynnik, który warunkuje prawidłowy przebieg procesów rozwojowych, a także zmniejsza ryzyko wystąpienia poważnych schorzeń w wieku dorosłym. Zalecana jest wszystkim, ale szczególnie potrzebują jej dzieci i młodzież. Dlaczego?

Aktywność fizyczna nie tylko gwarantuje prawidłowy rozwój  fizyczny i umysłowy, ale też zapewnia odpowiednią postawę ciała i dobry stan zdrowia. Ćwiczenia sprzyjają właściwemu rozwojowi i utrzymaniu układu sercowo-naczyniowego (serca i płuc), układu ruchu (mięśni, kości i stawów), a także odpowiedniej koordynacji i kontroli ruchu. Ponadto wspomagają utrzymanie prawidłowej masy ciała.

Aktywność ruchowa przynosi dzieciom i młodzieży również korzyści psychologiczne, m.in. poprawę kontroli nad syndromami lęku i depresji. Co więcej, pomaga w rozwoju społecznym, a dzieje się tak za sprawą stwarzania warunków do autoekspresji. Ćwiczenia fizyczne pomagają też budować pewność siebie i prawidłowe interakcje społeczne.

Wychowanie fizyczne

Lekcje wychowania fizycznego stanowią podstawę aktywności ruchowej w szkole, a ich głównym założeniem jest wszechstronne oddziaływanie na rozwój ucznia. Wiodący cel zajęć to kształtowanie w dzieciach dbałości o ciało w rozumieniu pożądanych postaw prozdrowotnych. WF umożliwia również:

• zdobywanie nowych umiejętności ruchowych, a także doskonalenie tych poznanych wcześniej,
• rozwój sprawności motorycznej,
• poszerzanie wiedzy z zakresu kultury fizycznej.

Dobrze jest zdawać sobie sprawę, że systematyczny udział w lekcjach wychowania fizycznego (poszerzony o uczestnictwo w innych, zarówno pozalekcyjnych, jak i pozaszkolnych formach aktywności) stanowi najlepszy i zarazem najprostszy sposób profilaktyki chorób cywilizacyjnych u dzieci i młodzieży. Mowa tu o takich schorzeniach, jak nadwaga i otyłość, cukrzyca typu 2, bóle kręgosłupa czy nowotwory.,

Jak potwierdzają obserwacje szkolnej rzeczywistości, uczniowie ze szkół podstawowych z reguły dość chętnie uczestniczą w zajęciach WF, często jest to jedna z najbardziej lubianych przez nich lekcji. Podchodzą do zajęć z entuzjazmem, ponieważ ruch jest ich naturalną potrzebą. Gorzej wygląda sprawa frekwencji w późniejszych latach nauki. Jako powody absencji na wychowaniu fizycznym podawany jest zwykle ograniczony dostęp do obiektów sportowych i bazy sanitarnej czy np. wąski, mało urozmaicony zakres realizowanych zajęć. W szkolnej społeczności obserwuje się też zwykle grupę osób, która jest wyraźnie niechętna aktywności. Wynika to z braku dobrych wzorców – zamiast ruchu wolą siedzieć wpatrzeni w ekrany telefonów, zwolnieni z zajęć WF przez rodziców.

Spotyka się opinie, że za brak aktywności fizycznej wśród dzieci odpowiadają rodzice, nie szkoła ani np. nauczyciel WF. To z domu dziecko wynosi nawyk ćwiczeń ruchowych.

Możliwe również, że kondycja młodych ludzi podupada, ponieważ dzieci nie mają na nią po szkole czasu. Zajmuje im go praktycznie w całości nauka, odrabianie lekcji i przygotowania do ciągłych sprawdzianów i kartkówek. Co więcej, coraz większa liczba dzieci i młodzieży cierpi na depresję, w związku z czym brakuje im również sił psychicznych na udział w aktywności fizycznej.

WF marzeń

Jeśli zapytać młodych ludzi, jaki musiałby być WF, żeby z chęcią w nim uczestniczyli, zazwyczaj pada odpowiedź o niesztampowości zajęć. Dlaczego tylko skok w dal i koszykówka? Dlaczego nie basen, siłownia, fitness czy taniec? Nie wspominając o wycieczkach rowerowych i górskich czy bieganiu po lesie. Dlaczego system oceny opierać wyłącznie o próby sprawnościowe, skoro mogłoby się liczyć także zdobycie szczytu górskiego?

Opcji na niesztampowy WF jest naprawdę wiele: wyprawy do lasu, gry i turnieje, w których rywalizacja jest źródłem zabawy, a nie powodem kolejnego stresu, taniec klasyczny, aerobik, pilates, nordic walking, rolki, badminton czy np. tenis stołowy lub ziemny. Zajęcia wychowania fizycznego mogą być naprawdę ciekawe i stanowić odskocznię od zwykłych lekcji. Daje to dużą szansę na to, że uczniowie nie będą się od nich migać – nie tak, jak w przypadku, gdy muszą do upadłego biec w kółko po bieżni czy grać w siatkówkę.

Dużą rolę pełni nauczyciel wychowania fizycznego, jego podejście do uczniów i sposób prowadzenia zajęć. Dobrze, by umiał zaszczepić w młodych ludziach miłość do sportu, by jego lekcja oprócz nauki niosła również element wyzwalającej endorfiny zabawy. Motywująco działa również wykonywanie przez wuefistę ćwiczeń wspólnie z dziećmi. Samo mówienie nie zachęca do aktywności. Młodzi ludzie lubią mieć konkretne wzorce, które mogą obserwować i naśladować. Świetnie sprawdzają się też wyjścia na zewnątrz, na powietrze. Lekcja wychowania fizycznego może się przecież odbyć również np. w parku, gdzie często dostępna jest ciekawa infrastruktura do ćwiczeń, taka jak poręcze, drabinki czy drążki. Dzieci mogą spędzić czas na świeżym powietrzu, na aktywnej zabawie wśród przyrody.

Zajęcia śródlekcyjne

Lekcje wychowania fizycznego to jednak nie wszystko, zwłaszcza że przeciętny uczeń ma ich w tygodniu zaledwie cztery.

Przyjmowana przez dzieci codziennie i przez wiele godzin pozycja siedząca to czynnik o szkodliwym wpływie na rozwój organizmu. Siedzenie w bezruchu, często w niewygodnej i niedostosowanej ławce, w niewietrzonej klasie, oraz praca umysłowa powodują, że dzieci szybko się męczą. Efektem jest nieprawidłowa postawa ciała, pochylanie się i garbienie. Co więcej, za wysokie krzesła przyczyniają się do niedokrwienia mięśni ud. Obciążona jest również ręka (w zajęcia w rodzaju pisania zaangażowana jest tylko jedna z rąk), a także zmysł wzroku i słuchu.

Dzieci, zwłaszcza te z młodszych klas szkoły podstawowej, wykazują bardzo dużą potrzebę ruchu, dlatego wysiedzenie przez nie w ławce 45 minut lekcji stanowi nie lada wyzwanie. Skutkuje to sytuacją, kiedy przestają nadążać za biegiem lekcji i słuchać nauczyciela. Zaczynają się kręcić, wiercić, wstawać i szukają pretekstu do wyjścia z klasy. W ten sposób objawia się ich znużenie, które niekorzystnie wpływa na pracę całej klasy. Uczniowie pracują mniej efektywnie i gorzej przyswajają wiedzę.

Naturalna, bardzo silna potrzeba ruchu uczniów bywa niestety coraz częściej niezaspokojona i to zarówno w warunkach szkolnych, jak i domowych. Głównym winowajcą takiego stanu rzeczy jest przede wszystkim powszechność telefonów komórkowych, komputerów i telewizorów, którymi dzieci wypełniają swój czas wolny. Dochodzi do tego ogrom materiału do nauki z podręczników i ćwiczeń, co dodatkowo sprzyja pracy stolikowej. Dlatego warto, aby ukierunkowany na realizację materiału i programu nauczyciel pamiętał o tym, by stosować przemienność aktywności, czyli nie ograniczać się wyłącznie do pracy w ławce.

Skuteczną metodą zapobiegania wyżej wymienionym negatywnym zjawiskom są ćwiczenia śródlekcyjne, czyli aktywności fizyczne prowadzone w toku lekcji. Warto, by takie kilkuminutowe przerwy w nauce stosować kilka razy podczas pobytu dzieci w szkole. Gimnastyka śródlekcyjna sprzyja zdrowiu uczniów i usprawnia ich procesy myślowe.

Jakie jest główne przesłanie ćwiczeń w toku lekcji? Mają następujące cele:

1. wyrobienie u uczniów potrzeby aktywności fizycznej,
2. kształtowanie trwałego nawyku podejmowania aktywności ruchowej w trakcie pracy umysłowej w szkole i w domu,
3. zrelaksowanie i odprężenie psychofizyczne uczniów po intensywnym wysiłku umysłowym na lekcji, a także przywrócenie ich uwagi i koncentracji,
4. zapobieganie negatywnym skutkom zmęczenia i znużenia kumulowanego w ciągu dnia pracy ucznia,
5. aktywizacja czynności układu oddechowego i krążenia,
6. korekcja postawy i profilaktyka jej wad poprzez ruch, który wszechstronnie angażuje układ kostno-stawowo-mięśniowy,
7. odciążenie zmysłu wzroku i słuchu,
8. pośrednio wspomaganie prawidłowego rozwoju małej i dużej motoryki,
9. zmiana formy spędzania wolnego czasu,
10. integracja uczniów.

Warto, by ćwiczenia śródlekcyjne były prowadzone na każdej lekcji, a za sygnał do ich rozpoczęcia powinny służyć zaobserwowane przez nauczyciela objawy zmęczenia i znużenia uczniów. Należy do nich m.in. gwar w klasie, spadek percepcji, a także oznaki apatii lub niepokoju. Zajęcia przeprowadzane są zazwyczaj w sali lekcyjnej, przy czym bardzo istotne jest, by odbywały się przy otwartych oknach. Przerwa na ćwiczenia powinna trwać od 2 do 3 minut.

Taką gimnastykę można również zorganizować między lekcjami, wykorzystując 5-, 10- czy 15-minutowe przerwy. W tym wypadku zajęcia ruchowe mogą odbywać się zarówno w klasie, jak i na korytarzu szkolnym, w sali gimnastycznej lub – gdy tylko pogoda pozwala – na świeżym powietrzu.

Zarówno w przypadku ćwiczeń śródlekcyjnych, jak i międzylekcyjnych dobrze jest dążyć do wytworzenia atmosfery radości, pogody ducha i swobody. Warto przeprowadzać przede wszystkim ćwiczenia uaktywniające narządy ruchu, które w największym stopniu męczą się wskutek jednostronnej i często niewłaściwej postawy ucznia podczas pracy.

Aktywność fizyczna nie jest przereklamowana, a już szczególnie nie w przypadku dzieci i młodzieży. Z tego względu warto zaszczepiać w uczniach potrzebę i nawyk zajęć ruchowych, zarówno w ramach wychowania fizycznego, jak i zajęć w toku lekcji. I tu można by wystosować dwa apele: drodzy rodzice, nie zwalniajcie swoich dzieci z zajęć WF bez istotnej ku temu przyczyny. Nauczycielu, wprowadź na stałe ćwiczenia śródlekcyjne do swojej codziennej pracy z uczniami. To tylko kilka minut i na pewno nie będzie to czas stracony – wręcz przeciwnie, bo chwile ruchu bardzo korzystnie wpłyną na stan psychofizyczny uczniów.

Źródła:

• https://ncez.pzh.gov.pl/dzieci-i-mlodziez/jaki-powinien-byc-poziom-aktywnosci-fizycznej-dzieci-i-mlodziezy-szkolnej-2/
• https://ncez.pzh.gov.pl/aktywnosc-fizyczna/aktywnosc-fizyczna-w-wieku-szkolnym/
• https://strefaedukacji.pl/czy-wf-moze-byc-fajny-wychowanie-fizyczne-w-szkole-jak-zachecic-uczniow-do-aktywnosci/ar/c5-17359873
• https://www.wychowaniefiz.pl/artykul/aktywnosc-fizyczna-w-czasie-przerw-miedzylekcyjnych
• file:///C:/Users/kama/Downloads/scenariusz_cwiczenia_na_przerwach.pdf